ZAGADNIENIA OGÓLNE
Norma PN-EN 13659:2006 „Żaluzje. Wymagania eksploatacyjne łącznie z bezpieczeństwem” jest normą zharmonizowaną z dyrektywą 89/106/EWG „wyroby budowlane”, która została zatwierdzona przez prezesa PKN w dniu 27.02.2006 r. jako Polska Norma i ogłoszona w obwieszczeniu Prezesa PKN z dnia 11.04.2006 r. w sprawie wykazu norm zharmonizowanych.
Jest więc specyfikacją techniczną, w oparciu o którą producenci po dokonaniu oceny zgodności mogą wystawić deklaracje zgodności żaluzji i umieszczać na wyrobie oznakowanie znakiem [B] lub oznaczyć oznakowaniem CE. Dodać należy, że żaluzje nie są wyrobem, który może być wprowadzony do obrotu wyłącznie po oznaczeniu ich oznakowaniem CE lecz na rynek krajowy wystarczające jest oznakowanie znakiem budowlanym.
Właściwości określone w powyższej normie na żaluzje są wymagane w odniesieniu do wszystkich żaluzji objętych zakresem normy i charakteryzują przydatność wyrobu do użytkowania.
Norma PN-EN 13659:2006 wchodzi w skład serii około 20 norm dotyczących całokształtu wymagań, badań i oceny żaluzji oraz zasłon zewnętrznych
i wewnętrznych. Najważniejszymi normami z tej serii oprócz już wymienionej są:
• PN-EN 12216:2004 Żaluzje, zasłony wewnętrzne, zasłony zewnętrzne. Terminologia, słownik i definicje
• PN-EN 13561:2006 Zasłony zewnętrzne. Wymagania eksploatacyjne łącznie
• z bezpieczeństwem
• PN-EN 13120:2007 Zasłony wewnętrzne. Wymagania eksploatacyjne łącznie
• z bezpieczeństwem
Część z pozostałych norm, dotyczących głównie badań jest przedstawiona w dalszej części publikacji.
W odniesieniu do stosowania żaluzji dodać należy, że przepisy dotyczące zdrowia
i bezpieczeństwa zawierają wymaganie, aby stanowisko pracy było na tyle oświetlone naturalnym światłem, na ile jest to – w racjonalnych granicach
– praktycznie możliwe.
Jest to zawarte w dyrektywie Unii Europejskiej 89/654/EWG dotyczącej minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w miejscu pracy (pierwsza szczegółowa dyrektywa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG).
Istnieją także wymagania dotyczące ochrony operatorów, pracujących przy monitorach ekranowych, przed oświetleniem i światłem odbitym, wynikające
z dyrektywy 87/391/EWG dotyczącej wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa
i ochrony zdrowia przy pracy z urządzeniami wyposażonymi w monitory ekranowe.
WYMAGANIA DOTYCZĄCE WŁAŚCIWOŚCI ŻALUZJI
Postanowienia ogólne.
Norma PN-EN 13659:2006 podaje wymagania eksploatacyjne, które powinny być spełnione przez zainstalowane na zewnątrz budynku żaluzje listewkowe zewnętrzne
i zwijane (rolety) oraz okiennice rozwierane, składane, harmonijkowe i przesuwne.
Wymagania uwzględniają konstrukcję, transport, instalowanie, działanie oraz konserwacje i dotyczą wyrobów uruchamianych ręcznie, z zastosowaniem sprężyny kompensacyjnej lub bez niej albo za pomocą silnika elektrycznego (wyroby
z napędem).
Prezentowana norma wyrobu określa klasyfikację osiągów właściwych czyli właściwości wymaganych, jakim jest odporność na obciążenie wiatrem oraz osiągów szczególnych czyli właściwości uzupełniających, z których najważniejszymi są siły operacyjne, trwałość mechaniczna i odporność na korozję.
Producent powinien zadeklarować klasę odporności żaluzji na obciążenie wiatrem, którą należy podawać w stosownych dokumentach.
Poniżej przestawiono krótką charakterystykę poszczególnych wymagań.
Odporność na obciążenie wiatrem.
Odpornością żaluzji na obciążenie wiatrem jest jej zdolność do wytrzymania określonych obciążeń symulujących działanie wiatru o ciśnieniu dodatnim lub ujemnym. Odporność tą podaje się w klasach, określonych wartościami progowymi:
• ciśnienia nominalnego p – odzwierciedla ciśnienie wiatru przyłożone do żaluzji, które nie powinno jej odkształcić ani pogorszyć jakości, ze szkodą dla jej prawidłowego działania;
• ciśnienia bezpiecznego 1,5 p – odzwierciedla ciśnienie wiatru przyłożone do żaluzji, które nie powinno pogorszyć jej jakości, które może być niebezpieczne dla ludzi: pęknięcie, wypadnięcie z zamocowań lub urządzeń blokujących.
W trakcie badań, do wyrobów przykładane są obciążenia próbne F N (nominalne) i F S (bezpieczne) obliczane wg wzoru F N = β x p x L x H i F S = 1,5 F N, gdzie: L i H
– szerokość i wysokość żaluzji, p – wartość progowa ciśnienia próbnego w N/m 2 wg danej klasy odporności, β – współczynnik przeliczeniowy dla przejścia od obciążeń próbnych wynoszący od 0,2 do 1,0.
Odporność na obciążenie śniegiem.
Dotyczy tylko żaluzji zwijanych werandowych i okien dachowych nachylonych względem poziomu pod kątem mniejszym niż 60º. Żaluzje pod obciążeniem śniegiem nie powinny ulec odkształceniu lub pogorszeniu się jakości w zakresie prawidłowego działania i wypaść ze swych prowadnic.
Zaleca się, aby próba otwarcia okna, gdy żaluzja jest obciążona śniegiem, nie naraziła użytkownika na niebezpieczeństwo.
Siła operacyjna.
Jest to siła czynna F c niezbędna do wprawiania kurtyny w ruch wciągający/rozciągający oraz do przychylania listew lub odchylania kurtyny i nie powinna przekraczać wartości podanych w tablicy 8 normy PN-EN 13569:2006 (stosowna tablica podana jest w dalszej części publikacji). Wymaganie nie dotyczy żaluzji z napędem.
Konstrukcja mechanizmu sterującego.
Dla polepszenia wygody sterowania mechanizm z korbą lub wciągarką ręczną powinien mieć:
• uchwyt o ramieniu R o długości mniejszej lub równej 0,20 m ;
• przełożenie r przekładni redukcyjnej mniejsze niż 1:10 (do osiągnięcia jednego obrotu rury nawojowej lub osi można wykonać najwyżej 10 obrotów korby).
W normie zawarte są także diagramy podające minimalne wymiary mechanizmów sterujących paskiem, sznurem lub łańcuszkiem.
Odporność mechanizmu blokującego.
Żaluzja wyposażona w specjalny mechanizm blokujący (rygiel, zasuwa okienna, urządzenie samozamykające, zasuwnica z zatrzaskiem blokowanym kluczem) utrzymujący kurtynę w położeniu zamknięcia, nie powinna umożliwiać jej otwarcie
z zewnątrz przez osobę niepowołaną, bez użycia narzędzi i przejście na drugą stronę (otwór 0,40 x 0,40 m ).
Sprawdza się to wymaganie poprzez próbę rozłączenia od zewnątrz mechanizmu blokującego, a jeżeli nie można, poprzez wywarcie siły 250 N dla uzyskania możliwości wsunięcia dłoni (szczelina ≤ 12 mm ).
Niewłaściwe użytkowanie
Pod wpływem nieprawidłowego lecz dającego się przewidzieć użytkowania, w tym niewłaściwego, żaluzja nie powinna ulec zniekształceniu w takim stopniu, aby:
• uszkodzenie miało ujemny wpływ na prawidłowość jej działania;
• uszkodzenie prowadziło do pogorszenia się wyglądu.
Niewłaściwe użytkowanie odnosi się do przemieszczania kurtyny, przechylania listew oraz – w przypadku wyrobów odchylających, do odchylania kurtyny.
Trwałość mechaniczna.
Po przeprowadzeniu liczby cykli odnoszącej się do odpowiedniej klasy (rozciągania
i wciągania kurtyny lub przechylania listew), żaluzja powinna spełniać poniższe wymagania:
• sterowanie ręczne – wartość siły operacyjnej nie powinna się zmienić, ścianka listwy nie powinna ulec perforacji przez ścieranie i mechanizmy robocze nie powinny doznać znaczącego uszkodzenia;
• wyroby z napędem – stosunek czasu wciągnięcia kurtyny przed i po badaniu powinien mieścić się w określonych granicach, przemieszczenie kątowe hamulca nie powinno być większe niż 20º, przemieszczenie kurtyny po 12 h nie powinno przekroczyć 5 mm , nie powinny wystąpić przecieki smaru lub oleju i ścianka listwy nie powinna ulec perforacji przez ścieranie.
Odporność na uderzenie.
W wyniku spadania stalowej kulki o masie 0,5 kg z wysokości 0,45 m stan żaluzji nie powinien ulec pogorszeniu, które:
• jest szkodliwe dla jej prawidłowego działania: w przypadku sterowania ręcznego siła operacyjna powinna być utrzymana w granicach odpowiadających początkowej klasie;
• prowadzi do niedopuszczalnych wad wyglądu (miejscowe wgniecenia lub pęknięcia); przeciętna średnica wgnieceń nie powinna być większa niż 20 mm .
Higiena, zdrowie i środowisko.
Materiały w wyrobie nie powinny uwalniać jakichkolwiek substancji niebezpiecznych powyżej max. poziomów określonych w Normach Europejskich dotyczących materiałów i wszelkich przepisach krajowych.
Materiały i komponenty użyte do produkcji żaluzji oraz konstrukcja żaluzji, nie powinny sprzyjać rozwijaniu się mikroorganizmów pod działaniem warunków środowiska zewnętrznego.
Opór cieplny.
Żaluzja w położeniu rozciągniętym i zamkniętym stwarza dodatkowy opór cieplny D R, wyrażony w m 2K/W i określony zgodnie z metodami obliczeń podanymi w normie PN-EN ISO 10077-1:2002 „Właściwości cieplne okien, drzwi i żaluzji. Obliczanie współczynnika przenikania ciepła. Część 1: Metoda uproszczona”.
Przyporządkowanie do żaluzji klasy oporu cieplnego jest podane w normie
PN-EN 13125:2001 „Żaluzje i zasłony. Dodatkowy opór cieplny. Przyporządkowanie do wyrobu klasy przepuszczalności powietrza”. jako funkcja przepuszczalności powietrza – w odniesieniu do żaluzji powietrznoszczelnych klasy 5.
Trwałość.
Materiały, z których wykonane są żaluzje powinny spełniać, w trakcie ekonomicznie uzasadnionego okresu użytkowania, wymagania dotyczące:
• trwałości koloru,
• nie pogorszenia się wyglądu,
• odporności na pęknięcie,
• odporności korozyjnej,
• stabilności wymiarowej.
Norma PN-EN 13659:2006 podaje w tym zakresie wymagania w odniesieniu do tworzyw sztucznych, metali oraz drewna. Szczególnie dla drewna podano szereg wymagań dotyczących jego rozrostu, włóknistości, sęków wilgotności, impregnacji itd.
Tolerancje wymiarowe
Norma podaje tolerancje odnoszące się do ogólnych wymiarów (wysokości
i szerokości) dostarczonego wyrobu w porównaniu z wymiarami zamówionymi.
Wymiary są ogólnymi/całkowitymi wymiarami dostarczonego wyrobu, np. przy żaluzjach zwijanych (roletach) łącznie z prowadnicami i w razie potrzeby także ze skrzynka. Producent powinien także określić głębokość, na jaką zachodzą listwy
w prowadnice.
Wymiary zamówionej żaluzji powinny uwzględniać geometrię otworu, w którym będzie zamontowana oraz specyfikację klienta.
Wymiary szerokości i wysokości dostarczonego wyrobu, mierzone w temperaturze 23ºC ± 5ºC powinny mieścić się w granicach odchyłek górnych i dolnych podanych w przedstawionych poniżej tablicach.
BEZPIECZEŃSTWO UŻYTKOWANIA ŻALUZJI
W normie zawarte jest stwierdzenie, że w żaluzjach z napędem występują znaczące zagrożenia typu maszynowego, które wymagają działań w celu wyeliminowania lub zmniejszenia ryzyka. Najważniejsze z nich podano poniżej.
• Ochrona przed potencjalnie szkodliwymi elementami. Elementy, z którymi może mieć kontakt użytkownik nie powinny wykazywać żadnych ostrych lub wystających krawędzi. Ostre i wystające krawędzie ruchowych części, znajdujące się do wysokości 2,50 m powinny być zaokrąglone promieniem wynoszącym min. 0,5 mm .
• Styczność podczas działania (grożąca urazem) żaluzji z napędem. Konstrukcja żaluzji powinna spełniać m.in. następujące wymagania:
◦ w obszarze zagrożenia zgniecenia siła wywierana na przeszkodę powinna być mniejsza niż 150N, a prędkość rozciągania kurtyny mniejsza niż 0,2 m/s;
◦ przy okiennicy szczelina pomiędzy skrzydłami powinna wynosić min. 0,10 m ;
◦ średnia prędkość rozciągania kurtyny żaluzji z listwami spiętrzonymi na końcowym odcinku drogi wynoszącym 0,40 m powinna być mniejsza niż 0,2 m/s;
◦ żaluzja posiada sterowanie czuwakowi, a wyłącznik jest wbudowany w wyrób lub zainstalowany w sposób umożliwiający kontrolę wzrokową ruchu kurtyny;
◦ obszar zagrożenia zgnieceniem znajduje się na wysokości większej lub równej 2,50 m ;
◦ żaluzja jest wyposażona w urządzenie, które uniemożliwia styczność
◦ z obszarem zagrożenia zgnieceniem (osłony) lub ogranicza siłę wywieraną do wartości niższej niż 150N i wtedy podniesienie kurtyny powinno być możliwe
◦ z użyciem siły mniejszej niż 25N;
◦ osłony chroniące przed ruchomymi częściami napędu powinny być tak zamocowane, aby ich wymontowanie było możliwe wyłącznie z użyciem narzędzi;
◦ żaluzje zwijane nie powinny pozwalać na wprowadzanie palca między listwy, co jest spełnione gdy nie można wprowadzić między listwy pręta o średnicy 5 mm .
• Zagrożenia elektryczne. Nie powinno być możliwe dotknięcie przez człowieka części będących pod napięciem elektrycznym bezpośrednio lub pośrednio
• w wyniku uszkodzenia.
Napędy elektryczne powinny być zgodne z wymaganiami normy PN-EN 60335-1:2004 Elektryczny sprzęt do użytku domowego i podobnego. Bezpieczeństwo użytkowania. Część 1: Wymagania ogólne oraz PN-EN 60335-2-97:2007 (U) „ Elektryczny sprzęt do użytku domowego i podobnego. Bezpieczeństwo użytkowania. Część 2-97: Wymagania szczegółowe dotyczące napędów żaluzji, zasłon, markiz i podobnego wyposażenia”.
KLASYFIKACJA ŻALUZJI
Norma PN-EN 13659:2006 „Żaluzje. Wymagania eksploatacyjne łącznie
z bezpieczeństwem” jest specyfikacją techniczną zawierającą wymagania eksploatacyjne, które powinny spełniać żaluzje oraz klasyfikację niektórych z wymagań.
Klasy odporności na obciążenie wiatrem
Przedstawiona powyżej norma zawiera tablicę przedstawiającą klasy odporności na obciążenie wiatrem, które powinny być ustalane dla każdej żaluzji i podawane w deklaracji zgodności oraz w dokumentach handlowych.
Uwagi: 1. Klasy odporności podane są w postaci progowych ciśnień próbnych
2. Klasa 0 odpowiada osiągom nie wymaganym lub nie deklarowanym albo też oznacza, ze wyrób nie spełnia wymagań klasy 1.
Bardziej obrazowe jest odniesienie klas odporności żaluzji na obciążenie wiatrem do prędkości wiatrem i stref obciążenia wiatrem w Polsce, przedstawionych w normie PN-77/B-02011. „Obciążenia w obliczeniach statycznych. Obciążenia wiatrem. Orientacyjne przyporządkowanie klas do charakterystycznej prędkości wiatru i stref wiatrowych” przedstawiono w poniższej tablicy.
Maksymalne wartości siły operacyjnej
Dla wyrobów bez napędu mechanicznego można określić wg normy
PN-EN 13527:2005 „Żaluzje i zasłony. Pomiar siły operacyjnej. Metody badań” siły operacyjne i następnie je sklasyfikować wg poniższej tablicy.
Dla żaluzji zwijanych wspomaganych sprężyną możliwe jest osiągnięcie 1,5 F c do zablokowania w położeniu całkowicie rozciągniętym
Żaluzja należy do klasy 2, jeżeli sterowanie zarówno ruchem kurtyny, jak
i przechylaniem listew oraz odchylaniem kurtyny spełnia warunki klasy 2.
a Mechanizm sterujący powinien spełniać również wymagania rozdziału 7 normy.
b Ruch jednokierunkowy lub ruch okrężny mechanizmu sterującego.
c Jednolity układ sterowania.
Klasy trwałości
Prezentowana norma zawiera tablicę przedstawioną poniżej, w której podana jest liczba cykli w badaniach trwałości, odpowiadających trzem określonym klasom trwałości.
Klasy odporności na korozję
Wymagania i klasy odporności żaluzji na korozję powinny być zgodne z normą
PN-EN 1670:2000 „Okucia budowlane. Odporność na korozję. Wymagania i metody badań”.
Istotą tych badań jest próba w obojętnej mgle solnej w określonym przedziale czasowym, po którym nie powinna wystąpić korozja metalu podłoża widoczna nieuzbrojonym okiem.
Powyższe badania żaluzji powinny być przeprowadzane:
• albo na różnych kształtownikach i elementach, składowych użytych w żaluzji, nie zespolonych;
• albo na kompletnej próbce żaluzji w małej skali (minimalny rozmiar 700 x 700 mm )
Klasą minimalną, którą powinna uzyskać żaluzja zewnętrzna, jest klasa 2.
Klasy odporności na korozję zastosowanych na elementy żaluzji metali powinny być takie jak w podanej niżej tablicy, stosownie do warunków środowiska i przeznaczenia wyrobu.
WAGI KOŃCOWE
W publikacji przedstawiono wymagane właściwości żaluzji wynikające z normy
PN-EN 13659:2006, charakteryzujące przydatność wyrobu do użytkowania. Występują jednak jeszcze inne właściwości, które odnoszą się do wyrobów specjalnych i są wymagane jako właściwości uzupełniające (osiągi szczególne).
Odporność na włamanie
Istnieje możliwość określenia klasy odporności żaluzji na włamanie, co można przeprowadzić w oparciu o normy ENV 1627, ENV 1628, ENV 1629 i ENV 1630 dotyczące wymagań i klasyfikacji oraz metod badań odporności na włamanie okien, drzwi i żaluzji.
Komfort cieplny
Właściwość określana jako komfort cieplny, powinna być zgodna z normą
PN-EN 14501:2005 (U) „ Zasłony i żaluzje. Komfort cieplny i wizualny. Właściwości eksploatacyjne i klasyfikacja”.
Obejmuje ona współczynnik promieniowania słonecznego i zacienienia, bezpośrednią przenikalność promieniowania słonecznego oraz współczynniki wymiany ciepła i redukcji promieniowania słonecznego.
Komfort wizualny
Właściwość ta obejmuje regulację dopływu światła, komfort wzrokowy z otoczeniem zewnętrznym, zapewnienie prywatności w nocy i naturalności kolorów oraz zapobieganie olśnieniu.
Izolacyjność od dźwięków powietrznych
Żaluzje mogą dawać pewną izolacyjność od dźwięków powietrznych, co można określić zgodnie z normą PN-EN 14759: 2005 (U) „ Żaluzje. Izolacyjność akustyczna odnosząca się do dźwięków powietrznych. Wyrażanie osiągów”.
Żaluzje z napędem
We wprowadzeniu do normy PN-EN 13659:2006 zawarto stwierdzenie, ze przy żaluzjach z napędem:
• powinny być prowadzone uzgodnienia pomiędzy producentem a nabywcą, związane z szczególnymi warunkami i miejscami użytkowania, takimi jak przedszkola lub budynki dla osób niepełnosprawnych, w przypadku których potrzebna jest specjalna analiza ryzyka;
• w odniesieniu do analiz ryzyka przeprowadzonych w normie i odpowiadających znaczącym zagrożeniom typu maszynowego, założono normalne i dające się przewidzieć użytkowanie, które nie obejmuje ryzyka umyślnego i świadomie podjętego przez użytkownika.
inż. Zbigniew Czajka
ITB Warszawa Oddział Wielkopolski
